Celiakia
Zgodnie z definicją jest to trwała nietolerancja białka zawartego w ziarnach pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa. Gluten, a właściwie to jego rozpuszczalna w alkoholu frakcja — GNIADYNA. To ta frakcja jest czynnikiem etiologicznym tej choroby. Gliadyna zawarta w produktach zbożowych doprowadza do procesów zwyrodnieniowych w jelicie cienkim. Ponieważ proces zanikania jest znacznie szybszy niż proces regeneracji, dochodzi do atrofii kosmków w jelicie. Konsekwencją wynikającą z tego zaburzenia jest utracenie zdolności do prawidłowego wchłaniania, co często ujawnia się w postaci różnych objawów klinicznych (biegunka, niedokrwistość).
Zatem u kogo może wystąpić celiakia?
Choroba trzewna pojawia się głównie u osób predysponowanych genetycznie i dziedziczy się ją autosomalnie dominujące.
Przyczyny choroby
Choroba trzewna rozwija się w wyniku zachodzących pomiędzy sobą czynnikami środowiskowymi, genetycznymi oraz innunologicznymi. U osób chorych na celiakie spożycie gluteny czyni wadliwe pobudzenie układu immunologicznego, które jest rezultatem współdziałania trzech podstawowych czynników.:
a) genetyczny — współzależna głównie od dziedziczenia antygenów zgodności tkankowej;
b) zewnętrznego (żywieniowego) – występowanie glutenu w diecie; w wyniku trwania wrodzonej gliadyny przez enzymy żołądkowe i trzustkowe powstają toksyczne peptydy gliadynowe, które mają wysokie koligacje do cząstek HLA-DQ2 i HLA-DQ8;
c) wewnętrznego — enzym transglutaminazy tkankowej; peptydy gliadynowe charakteryzują się wysoką zawartością glutaminy, aminokwasu będącego substratem dla enzymu — transglutaminazy tkankowej;
Pośród innych przesłanek powodujących rozwój celiakii wymienia się: zwiększoną przepuszczalność ściany jelita, związaną z nieprawidłowościami w połączeniach międzybłonkowych śluzówki jelita; niedobór endopeptydaz — enzymów bakterii jelitowych, pod których wpływem immunogenne peptydy, ulegają zniszczeniu i być nieobarczone trującym działaniem.
Prawdopodobnie szkodliwe działanie glutenu na organizm ludzki zależy od dawki i wieku, w którym pojawia się narażenie na takie zachowanie.
Objawy celiakii
Najczęstszymi objawami gradacji postaci choroby trzewnej są:
– biegunki
– wzdęcia brzucha
– chudnięcie
Choroba dość trudna do zdiagnozowania, ale rozpoznanie niej opiera się na przeprowadzeniu szeregu badań i ocenie klinicznej obserwowanego pacjenta, objawów klinicznych, badań histopatologicznych błony śluzowej jelita cienkiego, wyników badań serologicznych i innych badań zleconych przez lekarza. Modelową formą choroby jest postać jelitowa, w której przoduje zespół złego wchłaniania (niedokrwistość, biegunki, chudnięcie, niedobory białka i innych składników odżywczych). W szeregu przypadków mogą dominować objawy kliniczne spoza przewodu pokarmowego. Można do nich zaliczyć; objawy skórne, neurologiczne (padaczka, neuropatia, ataksja), zaburzenia endokrynologiczne (zaburzenia miesiączkowania, brak miesiączek, impotencja, niepłodność), osteopenia, patologiczne złamania kości, obrzęki i zmiany skórne. Oznaki występują zazwyczaj w sposób niekompletny, co jest częstą przyczyną braku postawienia diagnozy.
Leczenie choroby trzewnej
Podstawowym i jedynym lekiem na celiakie jest stosowanie przez całe życie diety bezglutenowej. W przypadku niezastosowania się do zaleceń dietetycznych lub niewłaściwego spożywania produktów zawierających nawet śladowe ilości glutenu może dojść do wyniszczenia organizmu, a u niektórych osób do nieodwracalnych powikłań, z których najcięższą chorobą są nowotwory (np. chłoniak jelita cienkiego). Dieta bezglutenowa dla osób z chorobą trzewną jest dietą eliminacyjną, która musi im towarzyszyć przez całe życie. Z tego powodu powinna być dietą zbilansowaną, urozmaiconą, która uwzględnia produkty pochodzące z różnych grup żywności, przede wszystkim dobrze tolerowaną. Spożywane produkty pod żadnym pozorem nie mogą zawierać glutenu. Szczególną uwagę należy zwrócić na obecność glutenu w ziarnach zbóż, w środkach spożywczych czy w preparatach farmaceutycznych.
Produkty naturalnie bezglutenowe
Ważnym czynnikiem, pozwalającym na różnorodność diety bezglutenowej, jest stosowanie produktów wytworzonych z roślin, których nasiona naturalnie nie zawierają glutenu, a mianowicie należą do nich:
– amarantus
– gryka zwyczajna (mąka gryczana)
– kukurydza
– maniok
– proso
– ryż
– sorgo zwyczajne
– quinoa (komosa ryżowa)
Istotnym z elementów diety eliminacyjnej jest edukacja pacjenta, o której często lekarze zapominają. W tej roli świetnie sprawdzi się dietetyk, który nie tylko zbilansuje odpowiednią dietę, ale i uświadomi pacjenta o skutkach nieprzestrzegania diety. Na rynku znajdziemy mnóstwo produktów, które są specjalnego przeznaczenia, ale czy one na pewno są zdrowe? Nad tym pytaniem warto się pochylić i zastanowić, bo nie zawsze to idzie ze sobą w parze. Warto nauczyć się czytać składy danych produktów, bo w ten oto prosty sposób, możemy kontrolować, co kupujemy, a potem spożywamy. Jest też wiele dostępnych publikacji na rynku, z których w łatwy sposób możesz zasięgnąć podstawowych informacji.
W niektórych przypadkach warto rozważyć stosowanie preparatów witaminowych i mineralnych. Może to mieć szczególne znaczenie u chorych, u których choroba została zdiagnozowana w późnym jej stadium. Nabyte zwyczaje żywieniowe oraz brak niewystarczającej wiedzy na temat diety sprawia, że osoby z celiakią wykluczają ze swojego jadłospisu duże ilości produktów z obawy przed ich spożywaniem żywności dla nich niepożądanej. Tak też się dziele w przypadku osób nielubiących pewnych grup produktów np. gryki, uzasadniona, może tutaj być suplementacja magnezem. U chorych z objawami neurologicznymi — suplementacja witaminą E, natomiast u kobiet, u których została zdiagnozowana celiakia — suplementacja wapniem. Przed zastosowaniem określonego preparatu upewnij się, że nie zawiera glutenu.
Czytaj także: Dieta w zespole jelita nadwrażliwego
Piśmiennictwo:
1. Bartuzi Z.: Alergia przewodu pokarmowego. W: Gastroenterologia w praktyce. Red.: A. Gabryelewicz, Warszawa 2002
2. Jarosz M.: Alergir pokarmowe. Żyw. Człow. Metab., 2002, 29,4,289-294
Autor fotografii: master1305